-Piše: DR RADOSLAV T. STANIŠIĆ

Maks Linder (1883–1925) još je jedan Pateov talenat, postigao je svjetsku slavu suptilnim likom elegantnog, ali sklonog katastrofama gradskog čovjeka iz predratnog Pariza. Linder je pisao i režirao većinu od svojih četiri stotine filmova i imao duboki uticaj na rad Čarlija Čaplina tokom naredne decenije. Uostalom, potrebno je napomenuti da je 1910. Pate uveo u praksu prve redovne nedjeljne filmske novosti, Pathe Gazette, koje su bile široko prihvaćene na međunarodnom planu tokom predratnih godina. Jedini ozbiljan Pateov rival u Evropi je u to vrijeme bila kompanija Gaumont Pictures, koju je 1895. osnovao inženjer pronalazač Leon Gomon (1864–1946). Mada nikad nije bila veća od četvrtine Pateove kompanije, Gomonova firma je rasla po istom modelu ekspanzije, proizvodeći sopstvenu opremu uz masovnu produkciju filmova pod supervizijom reditelja; tokom 1906. je to bila Alis Gaj (1875–1968), prva žena filmski reditelj, a zatim Luj Fejad (1873–1925). Kao i Pate, Gomon je otvarao predstavništva u inostranstvu i preuzimao lance bioskopskih sala, a tokom skoro jedne decenije pošto su izgrađeni 1905, njegovi studiji u La Vileu su bili najveći na svijetu.

Od 1914. do 1920. godine Gomon je uspijevao da dominira francuskim filmom uglavnom zahvaljujući popularnosti Fejada. Ranije pisac scenarija za Patea, Fejad je počeo karijeru kod Gomona 1906. režirajući kratke komične filmove i filmove potjere u maniru Zeke. Napravio je na stotine igranih filmova tokom nekoliko narednih godina i na kraju se osamostalio zahvaljujući seriji detektivskih filmova „Fantomas“, snimljenih u pet epizoda od po četiri do šest djelova, u toku 1913. i 1914. godine. Porijeklo te vrste filma je u seriji „Nik Karter“ iz 1908, čiji je autor Viktoren Zase (1862–1913), bivši vajar koji je radio kao reditelj u kompaniji Eclair. Fejad je filmskoj formi dao smisao plastične ljepote i vizuelne poezije, koji je njegovim serijskim filmovima pribavio status umjetnosti.

„Fantomas“ je bio zasnovan na popularnom serijskom romanu Pjera Suvestra i Marsela Alena o avanturama misterioznog francuskog superkriminalca Fantomasa, „gospodara straha“, i naporima analitičnog policijskog detektiva Živea da ga uhvati. Nevjerovatni podvizi Fantoma i njegovog gonioca su divno snimljeni na raznim lokacijama: ulicama, kućama, kanalima i predgrađima predratnog Pariza, tako da nude čudnu liričnu mješavinu naturalizma i fantazije. Sve druge Fejadove detektivske serije: „Vampiri“ (1915–1916) u deset epizoda, „Žideks“ (1916) u dvanaest epizoda, La nouvellemission de Judex (1917), Tih Minh (1918) i Barabbas (1919) prikazuju istu kombinaciju misterije i svakodnevne stvarnosti, a ljepota atmosfere u njima je imala direktan i neprestani uticaj na francuski film koji je očigledan u radu Žana Dirana, Abela Gansa, Žaka Fejdera i Renea Klera. Ipak, Fejad je bio konzervativan u pogledu filmske strukture. Kao što je Dejvid Robinson veoma zgodno istakao, Fejad je uporno odbijao serijski aranžirane kadrove, odnosno montažu, koju je čuvenom učinio D.V.Grifit, u korist osmišljenih, dubinski komponovanih tabloa. Ta okolnost ne čini Fejada samo zakonitim naslednikom Melijesa, nego i rodonačelnikom mizanscen estetike (mise-en-scene, bukvalno znači: „staviti na scenu"), koju je prvi put uobličio poslije Drugog svjetskog rata francuski teoretičar filma Andre Bazen zajedno sa mladim kritičarima iz Cahiers du cinema i koja najviše naglašava kreativnu primjenu pokreta i prostora unutar kadra prije nego vezu između kadrova – kako čini montaža. Na vrhuncu svoje slave, tokom Prvog svjetskog rata, Fejad je bio opštepriznati genije. Izuzetno uspješni kod publike u cijelom svijetu, njegovi serijali su takođe nailazili na divljenje savremenih intelektualaca, naročito nadrealista Andrea Bretona, Luja Aragona i Gijoma Apolinera, koji su u spretnoj mješavini realističkih detalja, guste poetske imaginacije i čiste fantazije vidjeli analogiju za sopstvene pokušaje da „respiritualizuju“ modernu umjetnost.


(NASTAVIĆE SE)